ΤΑ ΓΡΑΜΜΟΧΩΡΙΑ στον εμφύλιο.
Γραμμοχώρια λέγονται τα πέντε χωριά που βρίσκονται ένθεν κακείθεν στον άνω ρου του Αλιάκμονα. Είναι κατά σειρά μετά το Νεστόριο, το Γλυκονέρι, το Λιβαδοτόπι (Όμοτσκο), το Γιαννοχώρι (Γιαννοβένι), το Μονόπυλο (Πλεκάτι) και η Σλίμνιτσα ή Τρίλοφος. Αυτά τα χωριά είναι συνδεδεμένα με τον Εμφύλιο στο Γράμμο και ιδιαίτερα με την έναρξή του. Σε αυτά τα χωριά στηρίχθηκε η πρώτη αντάρτικη ομάδα του ΔΣΕ με επικεφαλής τον Γιώργη Γιαννούλη, τον Ιούνιο του 1946, όταν κατέβηκε από το Μπούλκες με αποστολή την κατάληψη του Γράμμου και την εδραίωση των δυνάμεων του σ’ αυτόν.
ΣΛΙΜΝΙΤΣΑ
Από την περιοχή της Σλίμνιτσας πέρασε η πρώτη αντάρτικη ομάδα στην Ελλάδα και σε αυτήν έκανε την πρώτη δημόσια εμφάνισή της. Μιλώντας σε ανοιχτή συγκέντρωση των κατοίκων του χωριού ο Γ. Γιαννούλης, αφού εξήγησε τους λόγους που ανάγκασαν τους παλιούς αντάρτες του ΕΛΑΣ να ξαναπάρουν τα όπλα και να αρχίσουν το δεύτερο αντάρτικο, ζήτησε την υποστήριξή τους.
Από τότε αυτά τα χωριά ταυτίστηκαν με το αντάρτικο και τον αρχηγό του Γράμμου Γ. Γιαννούλη. Σε δύο μήνες οι τρεις αντάρτες που έμειναν από την πρώτη 7 μελή ομάδα, θα γίνουν 67 και σε ένα χρόνο, το 1947 τον Ιούνιο θα γίνουν 4.500. Ο Γράμμος γέμισε με αντάρτες που τον ένοιωθαν σαν σπίτι τους.
Κινούμενοι διαρκώς, οι αντάρτες του Γιαννούλη ήταν πανταχού παρόντες. Παρουσιάζονταν στα χωριά, μιλούσαν στους χωρικούς και οργάνωναν το δίχτυ επαφών και συνδέσμων. Έστηναν ενέδρες, εξάρθρωναν και αφόπλιζαν δίκτυα ένοπλων παρακρατικών μηχανισμών της περιοχής, στρατιωτικά φυλάκια και σταθμούς χωροφυλακής.
Το δημοψήφισμα για τον Βασιλιά 1/9/46
Στις 1 Σεπτεμβρίου του 1946 θα γινόταν το δημοψήφισμα για την επιστροφή ή όχι του βασιλιά Γεωργίου του Β΄ στην Ελλάδα. Το ΚΚΕ, ενώ έκανε αποχή από τις βουλευτικές εκλογές το Μάρτιο του 1946, στο δημοψήφισμα συμμετείχε. Τη μέρα του δημοψηφίσματος οι αντάρτες του Γράμμου αποφάσισαν να προχωρήσουν σε χτύπημα με πανελλαδικό αντίκτυπο. Αποφάσισαν να ματαιώσουν τη διεξαγωγή της ψηφοφορίας στο εκλογικό κέντρο της Κοτύλης, που φρουρούνταν από το στρατό και τη χωροφυλακή. Με μία αιφνιδιαστική επίθεση και μετά από σύντομη μάχη, οι αντάρτες του Γιαννούλη αφόπλισαν τη διμοιρία του στρατού, αιχμαλώτισαν τους χωροφύλακες, διέκοψαν την ψηφοφορία και στη συνέχεια, αφού άφησαν τους στρατιώτες ελεύθερους, οδήγησαν τους χωροφύλακες στα Λιβάδια της Κοτύλης, όπου και τους εκτέλεσαν. Ο εμφύλιος πόλεμος για όσους ακόμη δεν το είχαν καταλάβει, είχε αρχίσει με τον πλέον κατηγορηματικό τρόπο και μάλιστα με μία ενέργεια με πολλαπλά μηνύματα και με πολλούς αποδέκτες. Οι αντάρτες ήταν σε θέση να αντιμετωπίσουν το στρατό και τη χωροφυλακή και μάλιστα σε κατοικημένη περιοχή και ότι τραβούσαν έναν δρόμο χωρίς γυρισμό.
ΓΛΥΚΟΝΕΡΙ
Στους επόμενους μήνες η περιοχή θα ξαναβρεθεί στην επικαιρότητα. Το Γλυκονέρι όρισε ο Γ. Γιαννούλης ως τόπο συνάντησης το 1947, όταν ο τότε υπουργός άμυνας Φ. Δραγούμης, ζήτησε από το Γιαννούλη να συναντηθεί με απεσταλμένο του. Όλο το χωριό κινητοποιήθηκε και ανέλαβε την προστασία και την ασφάλεια του Γιαννούλη για τη διεξαγωγή της συνάντησης, που απέβη άκαρπη. Οι προτάσεις του υπουργού αποσκοπούσαν στην εξαγορά του Γιαννούλη και στη διαφυγή του στην Αμερική, πράμα που αρνήθηκε και κατήγγειλε δημόσια ο Γιαννούλης με το περίφημο ανοιχτό του γράμμα - απάντηση στον Φ. Δραγούμη.
Ο Γράμμος χαράχτηκε όσο κανένα άλλο βουνό από την ανθρώπινη ιστορία και μαζί του τα Γραμμοχώρια. Η περιοχή αποτέλεσε επί τρία χρόνο τη σκηνή που διαδραματίστηκαν οι πιο σκληρές και αιματηρές μάχες του Εμφυλίου και δέχθηκε τόνους από βόμβες και ναπάλμ από Αεροπορία και το Πυροβολικό.
Περίοπτη θέση στην περιοχή κατέχει η τοποθεσία, ο «Χάρος» της Κοτύλης, όπου σημειώθηκε η τραγική κατάληξη της σύγκρουσης μεταξύ τμημάτων του στρατού και των ανταρτών το 1947. Οι τρεις τελευταίοι εναπομείναντες αντάρτες αρνήθηκαν να παραδοθούν και να πέσουν ζωντανοί στα χεριά του αντιπάλου. Επέλεξαν να πέσουν στον γκρεμό.
Το 1948 η μόνη διάταξη των γραμμών του ΔΣΕ που δεν έσπασε και είχε απομείνει στο μέτωπο του Γράμμου που κατέρρευσε μετά από 72 μέρες μαχών, ήταν η διάταξη Νέας Κοτύλης (Γκουρούσια)- Πύργος Κοτύλης- Λιβάδια. Η 14η Ταξιαρχία του ΔΣΕ του Γ. Γεωργιάδη, που κρατούσε αυτές τις θέσεις, επέτρεψε να πραγματοποιηθεί η υποχώρηση των τμημάτων του ΔΣΕ από τον υπόλοιπο Γράμμο και να περάσουν από το Γράμμο στο Βίτσι.
Ο περίφημος αυτός ελιγμός των ανταρτών του ΔΣΕ από το Γράμμο στο Βίτσι τον Αύγουστο του 1948, εκτυλίχθηκε στη περιοχή των Γραμμοχωρίων, μπροστά από το χωριό Μονόπυλο.
Τέλος, τον Αύγουστο του 1949, στα υψώματα της «Αμμούδας», πάνω από το Γιαννοχώρι και το Λιβαδοτόπι, κατέφθασαν οι εκπρόσωποι της επίσημης Ελλάδας και των «συμμάχων» της με την κουστωδία τους: ο βασιλιάς Παύλος και ο αμερικανός στρατηγός Βαν Φλητ κάθισαν στις θέσεις που στήθηκαν ειδικά για να παρακολουθήσουν το «θέαμα», την τελευταία πράξη του αδελφοκτόνου δράματος στο Γράμμο.
ΤΟ ΤΕΛΟΣ
Για τα Γραμμοχώρια, η λήξη του εμφυλίου δεν αποτέλεσε κανένα χαρμόσυνο γεγονός. αφού οδήγησε στον ολοκληρωτικό αφανισμό τους. Ο «εθνικός στρατός» ανατίναξε ένα προς ένα όλα τα πέτρινα τριώροφα και διώροφα σπίτια που είχαν απομείνει όρθια. Μπήκαν μπάρες στο δρόμο και στα μονοπάτια και σβήστηκαν τα χωριά από τους χάρτες. Οι δε κάτοικοί τους διασκορπίσθηκαν στην κυριολεξία στα τέσσερα σημεία του πλανήτη.
Οι κάτοικοι που βρέθηκαν με τους αντάρτες μετακινήθηκαν για κάνα δύο μέρες, όπως λέγονταν τότε, στην Αλβανία για λόγους προστασίας. Οι κάνα δύο μέρες για άλλους έγιναν 10 χρόνια, για άλλους μια ολόκληρη ζωή στις χώρες της ανατολικής Ευρώπης, όπου έγιναν πολιτικοί πρόσφυγες και τους αφαιρέθηκε η ελληνική ιθαγένεια και κατασχέθηκαν τα περιουσιακά τους στοιχεία. Οι άλλοι κάτοικοι που είχαν μεταφερθεί στην Καστοριά, σκόρπισαν στην Αμερική και Αυστραλία για να ανταμώσουν με τους παλιότερους μετανάστες και κάποιοι έμειναν στην Καστοριά και την υπόλοιπη Ελλάδα. Ταυτόχρονα η περιοχή των Γραμμοχωρίων κηρύχθηκε απαγορευμένη ζώνη και δεν επιτρεπόταν ούτε καν η προσέγγισή της χωρίς ειδική άδεια.
